Balmumu Tarihçesi
Kültürel miras olarak balmumu en çok kullanılan hayvansal kaynaklı maddedir. Eski çağlardan beri, aydınlanmada ya da yalıtımda, çanak çömlekçilikte sızdırmazlığı sağlamada kullanılmaktadır.
Mısırlılar, balmumunu mumya yapımında balsam içerisinde ve gemi sanayinde, Romalılar ve Yunanlılar, su geçirmez taş zeminlerde ve mermerlerin cilalanmasında kullanmaktaydılar. Orta çağa kadar, bir boyama tekniği olan çini yapımında, tutkal olarak değerlendirilmekteydi. Balmumu, yüzyıllar boyunca, mum heykeltıraşlığını gerçekleştirmede kullanılmıştır. 17. ve 20. yüzyıllarda balmumu heykeltıraşlığı anatomik oymacılık ve botanik modeller yapımı yönünde gelişme göstermiştir.
Balmumunun Tanımı
Balmumu, Asya kökenli Apis dorsata, Apis florea, Apis indica, Afrika kökenli Apis mellifera adansonii ve Avrupa kökenli Apis mellifera gibi farklı balarıları tarafından üretilen doğal bir üründür. İki haftalık, işçi arıların abdomeninin ventral bölgesinde bulunan dört parçalı balmumu bezler, tarafından salgılanır ve indirgen şekerlerden sentezlenir.
Bal mumu isçi arıların 12–18 günlük yaş dönemlerinde 4, 5, 6 ve 7. abdominal segmentlerdeki mum salgı bezlerinden salgılanan bir maddedir. Saf balmumu, arı koyu renkli bal ya da şeker şurubu ile beslense de daima beyaz renklidir. Rengi salgılandığı anda beyaz olmasına rağmen, daha sonra koyulaşarak sarıya veya kahverengine döner. Mum peteğindeki sarı renge, polen kaynaklı yağ içinde eriyebilen karotenoid pigmentleri neden olmaktadırlar.
Arılar bu maddeyi yavru yetistirmek, bal ve polen depolamak üzere gerekli depo gözlerini örmek için salgılarlar. Kuluçka gözleri, koza fragmentlerinin hücrelerde birikmesi sonucu uzun süreli kullanımlardan sonra koyu renge dönüşmektedir. Günümüzde peteklerin balı süzüldükten sonra geriye kalan örülmüş petek mumları eritilip yabancı maddelerden ayrılarak tekrar arıcılıkta kullanılmaktadır.
Balmumunun Fiziksel Özellikleri
Balmumunun kendine özgü bir özgül ağırlığı, kokusu ve karakteristik bir tadı vardır. Balmumu suda erimez, eter kloroform ve yağlarda tamamen erir. Kuzey Asya kökenli balmumu (Apis dorsata, Apis florea, Apis cerana tarafından üretilen) Ghedda mumu olarak adlandırılır, kimyasal ve fiziksel açıdan, Apis mellifera tarafından üretilen balmumundan farklıdır.
15 °C’de parmaklar arasında sıkıldığı zaman ufalanır. 45–48 °C’de ise yumuşar ve kolayca şekil verilebilen bir yapıya kavuşur.
İşçi arılar ham mumu 34°C’de çiğneyerek petek gözlerinin yapımını gerçekleştirirler. Balmumunun erime noktası 64°C’dir.
Kimyasal Kompozisyonu
Balmumu, hidrokarbonlar (%14), triesterler (%3), hidroksimonoesterler (%4), hidroksipoliesterler (%8), monoasit esterler (%1), asit poliesterler (%2), serbest asitler (%12), serbest alkoller (%1) ve %1 oranında tanımlanamaya bileşiklerden meydana gelmektedir.
Temel Petek Üretimi
Arılar 1 kg bal mumu yapmak için 10 ile 25 kg arasında bal tüketir. Saf bal mumu çeşitli üretim dallarında, örneğin kozmetik ve ilaç sanayinde, boya ve vernik üretiminde kullanılır. En yoğun kullanıldığı alan ise petek yapımıdır.
Temel Petek üretiminde “sıcak döküm” ve “baskı rulo” sistemi olmak üzere iki farklı yöntem uygulanır. Her iki sistemde de silindirden çıkan bal mumu levhalar otomatik ayarlı bıçaklarla istenen boyutlarda kesilir ve temel petek olarak çerçevelere takılır. Temel Petek üretiminde kullanılacak % 100 saf ve doğal bal mumu olmalıdır. Temel Petek haline getirilmeden önce Amerikan ve Avrupa yavru çürüklüğü ve Kireç hastalığı gibi hastalık etkenlerine karşı 120 °C de sterilize edilmelidir.
Şekil 1. Balmumu Salgılayan Genç İşçi Arı
Petek; arıların mum örmekle geçirecekleri zamanı bal taşımaya ayırmalarını ve düzensiz petek örerek kovan içi çalışma ahengini bozmalarını önler. Ana arının ise döllü yumurta bırakmasını sağlar. Türk Gıda Kodeksi Bal tebliğine uygun işlenmelidir.
Temel peteklerde dm karede 750 ila 830 petek gözünün başlangıcı bulunur.
